Hoe onze hersenen context gebruiken

<translate>

Hoe onze hersenen context gebruiken

Het brein als voorspellingsmachine

Onze hersenen nemen niet passief de werkelijkheid op. Ze werken actief als een voorspellingsmachine. Elke waarneming is het resultaat van een voortdurende vergelijking tussen:

• de zintuiglijke input die binnenkomt
• de verwachtingen die ons brein vooraf heeft opgebouwd

Dit principe wordt beschreven door Karl Friston als het Free Energy Principle (2010): hersenen proberen steeds de “fout” tussen verwachting en realiteit zo klein mogelijk te maken.

De 30/70-regel

Onderzoekers schatten dat onze ervaring van de werkelijkheid slechts voor een beperkt deel uit “ruwe input” bestaat. Ongeveer 30% van wat we waarnemen komt rechtstreeks uit de zintuigen, en 70% wordt door ons brein aangevuld via context, herinneringen en verwachtingen. Context bepaalt dus het grootste deel van onze ervaring.

Voorbeeld: een huilende jongen

Stel dat je een jongen ziet huilen. De eerste, primaire reactie is: hem troosten. Maar context kan de interpretatie volledig veranderen:

• Het is een kind dat vaak huilt → je beslist hem niet steeds te troosten, want hij moet leren dat vallen niet altijd erg is.
• De moeder is erbij → je voelt dat jouw ingrijpen niet nodig is.
• Het kind huilt van blijdschap → zijn ploeg heeft net een voetbalwedstrijd gewonnen.
• De moeder is erbij, maar reageert kil en ongeïnteresseerd → hoe pak je dit aan zonder zelf in conflict te komen?

Hetzelfde gedrag kan dus leiden tot totaal andere reacties, afhankelijk van de context.

Individuele verschillen in contextverwerking

Dat context bepalend is voor interpretatie begrijpt bijna iedereen. Wat vaak minder gezien wordt: ook de contextgevoeligheid zelf verschilt tussen mensen.

• Het verleden en de ervaringen van elke persoon zijn verschillend.
• Maar daarnaast is ook het vermogen om context te verwerken – wat ik het complex denken noem – verschillend ontwikkeld.

 Sommigen zijn er sterk in, anderen hebben meer moeite.  
 Dit maakt dat dezelfde situatie door verschillende mensen heel anders begrepen of aangepakt kan worden.

Selectie en filtering

Context helpt ons ook om niet overspoeld te raken door informatie. Van de duizenden prikkels die per seconde op ons afkomen, bereikt maar een fractie ons bewustzijn. De rest wordt automatisch gefilterd:

• geluiden in de achtergrond verdwijnen naar de marge
• irrelevante visuele details worden onderdrukt
• emotioneel belangrijke signalen worden juist versterkt

Illusies als venster op context

Visuele en cognitieve illusies tonen hoe sterk context ons denken kleurt. Het brein maakt aannames op basis van waarschijnlijkheid, en negeert soms de “ruwe data”. Zo begrijpen we waarom:

• een schaduw een object donkerder of lichter doet lijken
• een onverwachte gebeurtenis (zoals de gorilla in de Monkey Business Illusion) volledig genegeerd kan worden

Van perceptie naar gedrag

De manier waarop onze hersenen context gebruiken, bepaalt niet alleen wat we zien of horen, maar ook hoe we reageren. Als de context ons vertelt dat een geluid gevaarlijk is, zullen we schrikken. Als de context geruststellend is, interpreteren we hetzelfde geluid misschien als onschuldig.

Verder

Zie ook Wat is context? voor een algemene inleiding, en Het spectrum van contextgevoeligheid voor de verschillen tussen individuen. </translate>