Obsessieve-compulsieve stoornis (OCD)

Definitie

De obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) is een psychische stoornis die gekenmerkt wordt door:

terugkerende, hardnekkige gedachten (obsessies), én/of
herhalende gedragingen of mentale handelingen (compulsies) die worden uitgevoerd om angst of spanning te verminderen.

Volgens de DSM is OCD een classificatie die gebaseerd is op symptomen. Het beschrijft dus wat iemand ervaart, maar verklaart niet waarom.

OCD kan sterk variëren in ernst. Bij sommigen neemt het veel tijd in beslag en belemmert het het dagelijks functioneren; bij anderen zijn de symptomen milder en beter beheersbaar.

Contextdenken en OCD

OCD kan vanuit contextdenken begrepen worden als een vorm van extreem eerstegraads denken:

Bij gebrek aan contextrelativering blijven gedachten letterlijk en absoluut.
Zonder de mogelijkheid om nuance of alternatieve verklaringen mee te nemen, kunnen bepaalde overtuigingen vastlopen.
Compulsief gedrag is dan een poging om controle en voorspelbaarheid te herstellen.

Voorbeelden

Angst voor besmetting → eindeloos handen wassen (smetvrees).
Vrees om een fout te maken → telkens opnieuw controleren (bv. gasfornuis of deur).
Hardnekkige overtuiging dat de partner vreemdgaat → steeds controleren of bevestiging zoeken.
Hypochondrie: overtuigd zijn een ziekte te hebben, elk signaal wordt als bevestiging gezien; dokters tot kwakzalvers consulteren om het 'onder controle te houden'.

Obsessies versus compulsies

Obsessies zijn hardnekkige gedachten, beelden of impulsen die angst of spanning oproepen.
Compulsies zijn de gedragingen of mentale handelingen die iemand uitvoert om de angst van de obsessies te neutraliseren of te verminderen.
Maar: door deze compulsies uit te voeren, worden de obsessies juist in stand gehouden of bevestigd. Dit creëert een vicieuze cirkel waarin de dwanggedachten telkens versterkt terugkomen.

Verspreiding

OCD treft naar schatting 1 tot 2% van de bevolking wereldwijd. De stoornis komt vaak voor samen met andere aandoeningen, zoals depressie, angststoornissen en autisme. De eerste symptomen ontstaan meestal in de adolescentie of vroege volwassenheid.

Copingstrategieën

Structuur en voorspelbaarheid aanbrengen.
Actieve bezigheden die piekeren onderbreken.
Cognitieve gedragstherapie (CGT), vaak in de vorm van exposure en responspreventie (ERP).
Medicatie: SSRI’s, soms antipsychotica bij ernstige vormen.
Contextualiseren leren: helpen om gedachten in perspectief te plaatsen.